Letters en klanken

Gesproken taal bestaat al erg lang. Geschreven taal ook, alhoewel wat minder. Het rare is dat voor beide vormen van taal een aantal regels geldt die niet altijd met elkaar te rijmen vallen. Er is in de loop der tijd natuurlijk erg veel veranderd en ook wel misgegaan bij taal. Dingen die mensen stelselmatig fout zeggen worden na enige tijd geaccepteerd als juist. Regels over hoe we dingen moeten schrijven worden om de zoveel tijd aangepast. Ik vind het altijd erg leuk om te kijken welke dingen in een taal nou echt heel raar zijn en voor verwarring en onenigheid zorgen. Waarom schrijf je “echt” en “zegt” terwijl je hetzelfde hoort? In het Engels doen ze het vaak omgekeerd; dingen die je precies hetzelfde schrijft, op verschillende wijze zeggen, denk maar aan “laughter” en “daughter”, en ga zo maar door.
Het Portugees doet natuurlijk ook mee, alhoewel ik vind dat het geschreven Portugees wel een redelijk hoog “what you see is what you get” – gehalte heeft, als je eerst de regels tenminste even hebt doorgrond. In het Frans gaat een geschreven woord vaak nog een heleboel letters door terwijl je mond allang stilstaat, maar in het Portugees is de laatste geschreven letter ook de laatste die je hoort.

Het Portugees en het Nederlands hanteren hetzelfde alfabet (oké, tot voor kort bestonden de K, Y en W niet in het Portugese alfabet, maar dat is met de nieuwe spellingsregels opgelost, hebben die tenminste íets goeds gebracht!). Maar de vorm die de klank in het echt aanneemt is heel anders. Een Nederlandse ui klinkt heel anders dan een Portugese ui en toen mijn moeder op bezoek was en onze oudste net met die klank bezig was moest ik haar de mond snoeren, in het Portugees klinkt het namelijk als “oei” en dat wilde er bij haar maar moeilijk in! Vandaar overigens dat een vriend die met de auto naar Nederland kwam, erg benieuwd was naar de stad “Oeit” waar bij iedere afslag naar werd verwezen!

Soms is het geen kwestie van hoe je dingen schrijft, maar ligt het simpelweg aan ons onvermogen om klanken daadwerkelijk te onderscheiden of uit te spreken. Een aantal Nederlandse klanken bestaat helemaal niet in het Portugees. Zo ging een collega iedere maand met goede moed de “huuuuuur” betalen, en toch klonk het iedere keer weer alsof hij de “hoer” wilde betalen ...

Het zal u vast wel eens zijn overkomen dat u iets zegt in het Portugees en de ander verbetert u lachend, terwijl u absoluut geen verschil hoort in hetgeen u zei en dat wat de ander zegt. Mijn man en kinderen hebben dat onder meer met de v en de w in het Nederlands. Het verschil tussen bewolking en bevolking horen ze nauwelijks en ze kunnen het ook niet goed zeggen.
Helma, de juf die mijn kinderen elke zaterdag Nederlandse les geeft op het NOB-schooltje in Rio Maior was bezorgd om mijn jongste die woorden als “goed” en “geven” met een r aan het begin schreef, en woorden als “rat” en “roet” juist met een g. Dat komt omdat in het Portugees de begin-r bijna net zoals een Nederlandse g wordt uitgesproken. We zullen extra aan zijn woordbeeld moeten gaan werken!

Onze Nederlandse h is echt een vreselijke letter voor buitenlanders. In het Portugees is dat de enige letter die stom mag zijn (behalve in combinatie met l, c en n) maar in het Nederlands natuurlijk niet. Portugezen die ermee worstelen gaan vaak overcompenseren door in woorden die met een klinker beginnen, een h toe te voegen aan de uitspraak. Dat hoor je trouwens ook vaak als Portugezen Engels spreken.


Mijn leerling Hans moet iedere keer weer lachten als hij als “senhor Ans” wordt aangesproken. Maar hij zegt wel héél gelukkig te zijn dat hij niet in Spanje woont, want daar wordt de begin-h uitgesproken als een g!!!! En “señor Gans” klinkt toch meteen een stuk minder leuk!

Tot de volgende keer,
abraço, Karolien

Bericht uit de bajes

Soms wordt ik gebeld uit de bajes en meestal hoor ik dat al snel aan de speciale achtergrondgeluiden. Het zijn Nederlandse jongens die bellen uit Portugese gevangenissen. Zij zijn veroordeeld voor – bijna altijd – drugsmisdrijven en als hun vonnis eenmaal is bepaald en in kracht van gewijsde is gegaan, hebben zij op grond van internationale wetgeving de mogelijkheid om hun straf uit te zitten in een gevangenis in het land van herkomst. De rechterlijke macht in Nederland moet het proces zoals het is gevoerd natuurlijk wel kunnen begrijpen, om dan op grond van de Nederlandse regels de bijbehorende straf te bepalen. En dus moet het hele proces naar het Nederlands worden vertaald – en bellen ze een vertaler.

Bij ons eerste contact proberen de gedetineerden mij vaak van hun onschuld te overtuigen. Ik zeg dan meteen dat het gelukkig niet mijn werk is om te bepalen of ze al dan niet juist zijn be- en veroordeeld, maar dat ik ze graag verder help door te doen waar ik goed in ben, vertalen.

En dan beleef ik avonturen ...

Ik werd gebeld door de vrouw van een gedetineerde met de vraag of ik voor de vertaling van het proces zorg wilde dragen. Het ging om de handel in drugs en het was een zeer omvangrijk geheel waar ik een tijd mee zoet was. In zo’n proces staat een heleboel persoonlijke informatie over de betrokkenen, de vuile was hangt echt helemaal buiten en er blijven weinig geheimen meer over. Uit het verhaal bleek dat mevrouw zelf ook in dezelfde zaak veroordeeld was en voorwaardelijk op vrije voeten was gesteld. Toen de vertaling klaar was wilde ze die persoonlijk gaan overhandigen bij de Procuradoria Geral da República (die vervolgens zorg draagt voor de verzending naar Nederland).

Ze vroeg of ik mee wilde gaan om haar te helpen alles nog eens toe te lichten en aan te dringen op snelle afwikkeling van de zaak van haar man. We troffen elkaar op een station midden in Lissabon en ze leidde me naar een klein zwart autootje dat midden op de stoep zéér fout geparkeerd stond. Daar zat een snel ventje in met een heel donkere zonnebril. Ik haalde even diep adem: zou ik nu echt instappen, bij een veroordeelde drugsdealer, in een huurautootje met een nogal link uitziend kereltje?

Ik overwoog om het nummerbord achteloos op te nemen en een stiekem SMS-je naar mijn man te sturen, maar voordat ik een besluit kon nemen duwde mevrouw me min of meer op de achterbank en scheurde Jos Verstappen weg.

Vreugdedans
Midden in een van de drukste straten van Lissabon stapten we zomaar uit en staken we over want “het was dáááár”. Gelukkig was alles in orde, de papierwinkel bleek compleet, het proces zou in gang worden gezet en weer buiten deed mevrouw tot immens grote vreugde van het langsstromende verkeer een uitgebreide vreugdedans...

Ik heb nog vage beelden van de terugreis naar het station met een paar spannende momenten want “eigenlijk had je hier geloof ik rechts gemoeten”. Toen ik uitstapte kreeg ik twee zoenen en wisten we even niet wat we moesten zeggen, want “tot ziens” leek niet echt op z’n plaats...

Huwelijksaanzoek?

In weer een andere zaak kreeg ik een paar weken nadat ik mijn vertaling had verstuurd een telefoontje van de klant dat hij heel blij was met de ontwikkelingen. Hij sloot af met de opmerking: “Jij bent een goede vrouw voor mij”. Beter nog, hij zou iedereen in de bajes vertellen wat een goede vrouw ik was. Ik kon alleen maar hopen dat hij op mijn kwaliteiten als vertaalster doelde ...

Als u vanaf nu niets meer van mij verneemt, dan is het mogelijk dat een van mijn volgende avonturen niet goed is afgelopen. Ik troost me maar alvast met de gedachte dat ik “een goede vrouw” ben geweest :-)

Dááág, abraço, Karolien

Koele mama

Sinds kort weet ik dat ik cool ben. Wat is namelijk het geval? Ik keek naar een televisieprogramma waarin jonge mensen laten zien dat ze kunnen zingen (of niet) en een van de kandidaten gaf steeds het antwoord “ja” als ze iets wilde bevestigen. Nou klonk dat niet als ons Nederlandse “ja”, het klinkt meer als “iehjahhhh”. Maar goed, de presentatrice vond dat “muito cool!”

Afrikaanse wortels

Nou is dat helemaal niets nieuws, want sinds jaar en dag gebruiken heel veel Portugezen “ja” als bevestigend antwoord. Het woord is meegenomen door de (Portugese) Afrikanen die in Portugal een beter leven zochten en zoeken. Na het beëindigen van de koloniale oorlogen (kort na de Anjerrevolutie van 1974) waren dat vooral veel Portugezen die soms al generaties lang in Angola en Mozambique woonden en nu “terugkeerden” naar Portugal: de zogenaamde retornados. En natuurlijk komen al jarenlang heel veel Angolezen en Mozambikanen, en ook Kaapverdianen en mensen uit Guiné Bissau en São Tomé e Príncipe naar Portugal. Met hen kwamen een heleboel nieuwe woorden en uitdrukkingen waarvan er veel in het hedendaagse Portugees een plekje hebben gevonden. Zo ook “ja” dus (wellicht onder invloed van het Afrikaans, dus via Zuid-Afrika naar Mozambique?). Maar “ja” is nog niet echt helemaal gewoon, het is nog steeds wel een beetje cool om het te gebruiken. En dus ben ik ook cool, want als ik bij de school op mijn jongens sta te wachten en een van hen stelt me een vraag, dan beantwoord ik die meestal in het Nederlands, dus “ja” of “nee”.

Fixe is cool

Maar er zijn natuurlijk veel meer voorbeelden van coole uitdrukkingen in de Portugese taal, zo betekent het woord “fixe” (spreek uit: fiesh) iets erg leuks, fijns, cools, etc. Als een vriendje van mijn kinderen vertelt dat hij of zij jarig is, zeg ik natuurlijk niet “oh wat fijn voor je, van harte gefeliciteerd en ik wens je een heel fijne dag” ofzo, nee ik knik en zeg: “fixe!” – want dat is pas cool.

Als je iets héél erg fixe vindt, kun je er “bué de” voorzetten, en dan zeg je gewoon “Acho isso bué de fixe”. Je kunt fixe natuurlijk vervangen voor ieder ander bijvoeglijk naamwoord. Je hoort ook vaak bué da huppeldepup, (da met een a in plaats van met een e), maar dat is wel weer érg cool; wie weet draaf je dan – als buitenlander en/of op leeftijd – je doel wel voorbij. De uitdrukking “bué de” (spreek uit boeweh-duh) komt oorspronkelijk uit Angola en betekent veel (vgl. het Franse “beaucoup”). De Portugezen gebruiken het trouwens ook zonder “de” en zeggen dan bué bonito, bué livros, maar dat is volgens de kenners verkeerd (zie o.a. www.ciberduvidas.com).

brrrrrrrrrrr

Even terug naar mijn cool-gevoel. Want de presentatrice sprak dát woord namelijk erg overdreven netjes op z’n Engels uit – zoiets als khoehl dus. Mijn kinderen doen dat niet zo netjes, en ik ben bang dat dat komt omdat het woord natuurlijk erg veel lijkt op een Nederlands woord dat weer iets heel anders betekent ... en zo vrees ik dat ik, als het aan mijn jongens ligt, waarschijnlijk eerder een “koele mama” ben.

Um (warme) abraço, Karolien