Een prachtig
woord, aangereikt door een klant met de vraag of ik daarover wat wilde
schrijven. Beleefdheidsvormen en omgangsvormen: hoe krijg je gedaan wat je wilt
zonder als een olifant door de porseleinkast te stampen?
Jaren geleden
vroeg een cursiste aan me wat het betekende dat de Portugezen haar, bij
voorkeur in een volle bus, “Sjensja” in het oor fluisterden. Ze werd er zelfs
een beetje rood van en ik moest er ook wel om lachen. Maar toen bedacht ik me
wat ze bedoelde: “Com licença” klinkt natuurlijk zo als het snel wordt
uitgesproken. Dus ik zei haar dat het “sorry” betekent. Maar dat klopt
natuurlijk niet helemaal, want “sorry” oftewel “desculpe” zeg je eigenlijk pas
als je iets verkeerds hebt gedaan. “Com licença” is een verzoek om toestemming
voordat je iets (verkeerds) gaat doen.
De goede volgorde
is dus: Eerst “com licença” zeggen, dán op iemands tenen gaan staan en dán
“desculpe” zeggen!
Als iemand je
“com licença” vraagt, bijvoorbeeld om zich langs je te wurmen in die volle bus,
is het goede antwoord: “se faz favor”. Ook daarmee is iets mis, want de juiste
beleefdheidsvorm – de formele vorm die je aanhoudt als je iemand niet kent en
dus met “o/a senhor(a)” of “você” aanspreekt – is “se faça favor”. Maar dat hoor
je niet zo vaak meer, het minder formele “se faz favor” [suh faasj favoor]
is helemaal ingeburgerd. Wat je daarentegen wel vaak ziet en hoort is “Faça
favor de (dizer, ler, ...)”, hetgeen “zegt u het maar / leest u dit
alstublieft” betekent.
Als je iemand
“desculpe” wilt vragen (spreek uit als [desjkoelpuh], en niet als [desjkoelpah]
want dát is de informele jij-vorm “desculpa”) verzoek je letterlijk om verontschuldiging.
De juiste reactie erop is: “não faz mal” – het is niet erg. Maar dat wordt in
de volksmond meestal afgekort tot iets als “faz mal”, wat dus bijna het
tegenovergestelde lijkt te betekenen ....
Als je een winkel
binnenstapt wil het toesnellende personeel – indien welopgevoed en ingevoerd in
de politesse – je soms nog wel eens begroeten met “Pois não, minha senhora, em
que posso ajudar?”. Het “pois não”, wat eigenlijk, “nee, inderdaad niet”
betekent, heeft in die zin een heel andere betekenis en is bedoeld om op
beleefde manier de aandacht te vragen.
Hoe kunt u nu in
het dagelijks uw voordeel doen met al deze kennis?
Als u iemand op
straat wilt aanspreken om iets te vragen, dan kunt u dat het beste doen door te
zeggen “Desculpe (of: se faz favor), posso fazer uma pergunta?”. Als het een
vrouw is, kunt u er nog “minha senhora” voor zeggen, maar zeg nooit “meu
senhor” tegen een man, in dat geval is “desculpe” voldoende!
Op het terras
kunt u de aandacht van de ober vangen door “se faz favor” te roepen en om in de
supermarkt veilig door de nauwe gangen te laveren met uw karretje kan het geen
kwaad wat “com licença”-s (uitgesproken als [kongliesensa]) rond te
strooien.
En als u geholpen
gaat worden door een onaardig kijkende meneer of mevrouw achter de balie van
een of andere instantie, dan doet een aardig uitgesproken “se faz favor” of “com
licença”, vergezeld van een glimlach, wonderen.
Om een gesprekje
af te ronden is het van belang te bedenken wanneer u de persoon mogelijkerwijs
weer zult zien. Aan het einde van de middag en in de avond zeg je “até amanhã”
tegen een buurvrouw, maar tegen de tandarts of de baliemevrouw zeg je liever
“até à próxima” of “até à vista” of, nog simpeler, “bom dia / boa tarde,
obrigado!”.
Is er grote kans
dat je elkaar later op de dag nog ziet, dan zeg je “até já” (tot zo) of até
logo (tot straks). Als antwoord op “até amanhã” hoor je nog wel eens de
toevoeging “se Deus quiser”, oftewel, als God het wil.
Let op: In het
Nederlands voegen we vaak woorden als “misschien” toe aan een vraag: “kunt u me
misschien vertellen hoe laat het is?”. Vertaal dat nóóit zo naar het Portugees
of u wordt hartelijk uitgelachen! Een simpel “Por favor, tem horas?” is
voldoende.
Desculpe als het
ditmaal een wat “droog” stukje is geworden,
Um abraço e até à
próxima!
Karolien