Dictee

In Nederland gaan stemmen op voor de herinvoering van het ouderwetse woorddictee (zie het artikel in de Telegraaf van woensdag 14 april). Het (woord)dictee is sinds lang uit het schoolprogramma verdwenen en nu blijkt dat kinderen daardoor niet meer goed kunnen spellen.
Nu vind ik (en velen met mij) al jaren dat veel Nederlanders heel slecht spellen. Ik erger me behoorlijk aan de vele spelfouten die ik overal tegenkom. Niet dat ik ze zelf niet ook wel eens maak, maar toch ... Het gaat bij foutloos schrijven enerzijds om het toepassen van simpele en logische grammaticaregels (als je schrijft : ik werk en jij werkt, dan is het logisch dat je ook schrijft: ik vind en jij vindt). Anderzijds gaat het natuurlijk simpelweg om “weten hoe het moet” (waarom schrijf je “toch en nog” en “lijden en leiden” anders terwijl je hetzelfde hoort?). En hoe kom je dat nu te weten? Door héél veel oefenen, oftewel door te schrijven en te lezen. En daarbij komt het principe van het woordbeeld om de hoek kijken.

woordbeeld
Uit diverse onderzoeken is gebleken dat we om een geschreven woord goed te lezen maar een beperkt aantal letters nodig hebben om te weten wat er staat. Voordat we daadwerkelijk gaan lezen schatten we de lengte en de vorm van een woord en dan maakt elke gelezen letter bepaalde woorden van die lengte en vorm waarschijnlijker dan andere, zodat de kans dat we het juiste woord herkennen stapsgewijs toeneemt. Onbewust en héél snel vormen onze hersens dus meteen een aantal mogelijke woorden die worden verworpen of geaccepteerd (trial and error), op grond van de context en bijkomende informatie. Die enorme “lijst” met mogelijke oplossingen moet natuurlijk wel in je hoofd aanwezig zijn. Neurologisch onderzoek heeft uitgewezen dat de opslag van woordbeelden gebeurt in een net achter Wernicke’s gebied gelegen hersenkwabje, de angular gyrus. Hoe voller die is, hoe meer kans heb je om snel tot de juiste oplossing te komen, zonder het hele woord (lees: alle afzonderlijke letters) te hoeven uitlezen.
Het is overigens natuurlijk ook niet voor niets dat het schrijven ooit begonnen is met het weergeven van tekeningetjes (in sommige talen is dat nog steeds het geval), hetgeen erop wijst dat er een blijkbaar een geheugen is voor beelden, gerelateerd aan taal.
Om het woordbeeldkwabje te vullen, moet je woordbeelden tot je nemen, door te lezen en door te schrijven. Iedereen (dyslectici daargelaten) ziet meteen dat “taard” raar staat terwijl “baard” prima oogt. Dat komt omdat we in ons leven gelukkig al vaak taart hebben gege ... eh, sorry ... gelezen en geschreven!

Dictee
En ja, daar komt dus dat dictee opeens weer om de hoek kijken. Blijkbaar is het verwerven en opslaan van zoveel mogelijk juiste woordbeelden, na alle hervormingen in het schoolsysteem en alle nieuwe leermethodes, een beetje in het gedrang gekomen. Leren moet leuk zijn en, laten we eerlijk zijn, een dictee maken is niet echt leuk ... Mijn oudste zat in ieder geval soms bijna huilend boven zijn boek als het huiswerk weer een “cópia” was; ja, want hier in Portugal is het overschrijven van woorden, zinnen en hele stukken tekst nog een heel geaccepteerde schoolbezigheid, danwel huiswerkopdracht. De eerste keer dat hij met een opdracht tot “cópia” thuis kwam dacht ik nog dat we om een of andere reden een bladzijde uit het boek onder de kopieermachine moesten houden, maar we werden snél uit de droom geholpen!
Mijn jongste heeft een nogal lelijk handschrift en zijn juf laat hem rustig een slecht leesbaar of fout geschreven woord tien keer overschrijven. Ik hoop dan ook dat hun woordbeeldkwabjes inmiddels lekker vol zitten.

korting
Een ding blijft na dit hele verhaal toch wel een beetje aan mij knagen; als we bedenken dat u misschien maar pakweg 70% van alle letters die ik heb ingetypt hebt hoeven lezen om zonder problemen mijn hele stuk te kunnen begrijpen, dan is het een feit dat ik zo’n 30% van mijn werk dus eigenlijk voor Jan met de korte achternaam heb zitten doen...
Ik hoop maar dat u hiervan niets tegen mijn klanten zegt, want - wie weet, ons ben zunig - vragen ze me de volgende keer om een bijbehorende korting.
Um abraço, Karolien

PS: Meer lezen over de verschillende (taal)functies van onze hersens? De Portugese neuroloog António Damásio heeft veel gepubliceerd (in het Engels). Verschillende van zijn werken zijn in het Nederlands vertaald, zoals:
- De vergissing van Descartes - gevoel, verstand en het menselijk brein;
- Ik voel dus ik ben - hoe gevoel en lichaam ons bewustzijn vormen en
- Het gelijk van Spinoza - vreugde, verdriet en het voelende brein.